طرح شبنم، عنواني است كه اين روزها در ميان فعالان اقتصادي، اصناف، مديران بازرگاني و فروشندگان، دهان به دهان مي‌چرخد و باعث تحولي بزرگ در كنترل سطح عرضه به شيوه‌اي نوين شده است. هر چند اين طرح مزاياي فراواني براي مصرف‌كنندگان، فروشندگان و حتي مجموعه‌هاي نظارتي و مديريتي دارد، اما خلأ اطلاع‌رساني و فرهنگ‌سازي مناسب از مزايا و نحوه عملكرد آن انكارناپذير است.
شبكه بازرسي و نظارت مردمي که به اختصار شبنم معرفي شده، طرحي است كه با پيشنهاد و پيگيري ستاد مركزي مبارزه با قاچاق كالا و ارز در وزارت صنعت، معدن و تجارت به منظور شفاف‌سازي گردش كالا و اطلاع از اصالت و قاچاق نبودن آن استفاده مي‌شود. در واقع با نصب يك باركد دوبعدي بر روي کالاست كه مي‌توان كالاي اصلي از تقلبي و قاچاق را شناسايي کرد.
شناسايي کالاي اصلي از تقلبي با يك گوشي تلفن همراه كه نرم‌افزار مربوطه در آن نصب شده باشد، قابل انجام است.
روش‌هاي ديگر براي اطمينان از اصالت كالا، پيامك كردن كد مندرج در برچسب شبنم، استفاده از تلفن گويا و درگاه اينترنتي اين سامانه است.
مشتري مي‌تواند اطلاعات روي کالا را با اطلاعات دريافتي از سامانه تطبيق دهد و در صورت مغايرت، به سيستم بازرسي گزارش دهد. سيستم بازرسي فروشگاه هدف را مورد بازرسي قرار مي‌دهد و در صورت تاييد تخلف با متخلفان برخورد قانوني خواهد شد.
باركدها به دليل سرعت، دقت و فوايد زياد خود، در كشورهاي توسعه يافته بسيار پركاربرد شده است. كاهش خطا در ورود اطلاعات و تقسيم بندي آن‌ها، سرعت بالاي پردازش، دسترسي آسان و سريع به جزئيات و اطلاعات و رهگيري و پيگيري کالا در سطح عرضه از مهمترين فوايد باركد دوبعدي است.
در سال 1994 يك شركت ژاپني باركد دوبعدي معروف به QR را طراحي و ارائه كرد، باركدهاي QR متشكل از ماتريكس‌هاي دوبعدي است.
اين دو حرف مخفف عبارت «Quick Response» به معني پاسخ سريع است و اين نامگذاري به دليل رمزگشايي سريعي است كه كدهاي آن فراهم ميكند.
در حال حاضر اين باركد در بيشتر كشورهاي توسعه يافته مانند ژاپن، آمريكا، كانادا و … استفاده مي‌شود و كاربردهاي متنوعي نيز يافته است.
باركدهاي QR امروز جاي خود را در صفحات و لينك‌هاي مرتبط با خبر نشريات و روزنامه‌ها، كارت‌هاي ويزيت، اطلاعات مربوط به آثار فرهنگي و تاريخي، بيلبوردها و بنرهاي تبليغاتي، اتوبوس‌ها، فروشگاه‌ها و حتي قطعات توليدي شركت‌ها پيدا كرده‌اند.
رديابي کالاها، ارائه اطلاعات به مشتريان، ارباب رجوع و گردشگران، تبديل متن و پيامك‌هاي نوشتاري سايت‌ها و انتقال آسان آن‌ها، پيگيري آسان و سريع در موضوع هاي مختلف با همکاري استفاده كنندگان تلفن همراه، هدايت به پايگاه‌هاي اطلاع رساني استفاده كنندگان تلفن همراه، استفاده به عنوان ابزار تبليغاتي در مكان‌هاي مختلف و موارد مختلف، استفاده در امور پزشكي و نجات بيماران، پيگيري درخواست‌هاي تجاري و بازرگاني، اطلاع‌رساني خلاقانه و …. نيز بخش ديگري از كاربردهاي اين باركدها است.
طرح شبنم نيز با الهام از اين باركد دوبعدي در كشورمان اجرا شده و مي‌تواند براي بسياري از مشكلات ، گره‌گشا باشد.
* اهداف طرح شبنم :
– تقويت امكان سياست‌گذاري و كنترل دولت در بخش كالا و خدمات
– تسهيل در اجرايي شدن سياست‌هاي ويژه دولت در كنترل بازار
– اطمينان مردم از نقش موثر دولت در حوزه كالاها و خدمات
– افزايش امنيت و جلوگيري از توزيع كالاي قاچاق
– جلوگيري از توليد و توزيع كالاي جعلي.
مهمترين هدف طرح شبنم، نظارت مردمي بر شبكه توزيع كالاها در سطح عرضه و در سراسر كشور است، اين باركد دوبعدي مي‌تواند اين امكان را فراهم كند تا همه مردم ايران به عنوان بازرس بر روند توزيع كالا و خدمات در كشور نظارت كنند و جايي براي کالاي قاچاق و تقلبي در كشور وجود نخواهد داشت.
سير عملكرد سامانه شبنم:
1- توليد كنندگان و واردكنندگان با مراجعه به سامانه شبنم ، براي هر محصول خود باركد دوبعدي دريافت مي‌كنند.
اين باركد براي هر قلم كالا شخصي‌سازي و بر روي کالا نصب مي شود.
با استفاده از اين باركد مي‌توان به اطلاعاتي دقيق و مناسب در باره هر قلم كالا دست يافت.
2- نرم افزار شبنم بر روي پايگاه www.shabnam.ir در دسترس همگان قرار گرفته است و هر فرد مي‌تواند به راحتي آن را بر روي گوشي تلفن همراه خود نصب كند.
3- مشتري مي‌تواند با استفاده از نرم افزار شبنم، باركد دوبعدي موجود بر روي کالا را از سامانه استعلام و اطلاعات كالا را بر روي تلفن همراه خود مشاهده كند.
4- در صورت مغايرت اطلاعات باركد، موضوع براي بررسي به نهاد نظارتي ارجاع مي‌شود.
5- نهاد نظارتي در كوتاه‌ترين زمان ممكن موضوع را بررسي مي کند و نتيجه به سامانه و مشتري ارائه مي‌شود.
* استعلام كالا و گزارش تخلف
مردم مي‌توانند براي اطمينان خاطر خودشان هر كالاي داري باركدي را استعلام کنند و از اصيل بودن آن مطمئن شوند. علاوه بر آن مي‌توانند تخلف هاي مربوط به كالاهايي را كه باركد آن مخدوش است يا باركد ندارد ، گزارش كنند.
طرح شبنم در حقيقت ايجاد سامانه‌اي را دنبال ميكند كه در آن همه مردم مي‌توانند تنها با داشتن يك گوشي تلفن همراه با استفاده از دوربين موبايل و نرم‌افزاري که در اختيارشان قرار گرفته است يا پيامك كردن كد 16 رقمي مندرج در برچسب شبنم به شماره 3000392 يا 6008221111، علاوه بر اطمينان از اصالت كالاي خريداري شده، باعث شناسايي عوامل توزيع كالاي قاچاق و جعلي شوند.تلفن گوياي 88969296 و درگاه اينترنتي شبنم به نشاني www.shabnam.ir ، از ديگر امكاناتي است كه براي استعلام باركد دوبعدي الصاق شده روي کالاهاي وارداتي، در اختيار خريداران قرار دارد.
در صورتي‌كه تعداد معيني از تخلف را يك فرد گزارش کند و اين گزارش‌ها با بررسي بازرسان نهادهاي نظارتي تاييد شود، فرد گزارش‌دهنده مورد تشويق قرار خواهد گرفت.